اتخاذ تصمیمی درست در سال ۱۹۶۲ هر چند که با دروغ‌های فراوان همراه بود: در ۲۸ اکتبر ۱۹۶۲، همان روزی که نیکیتا خروشچف خروج موشکهای بالیستیک هسته ای که نیروهای نظامی اش در جزیره کوبا مستقر کرده بودند رااعلام کرد، رئیس اتحاد جماهیر شوروی طی نامه‌ای محرمانه به رئیس جمهور آمریکا جان اف کندی، پیشنهاد راه حل مسالمت آمیزی در مورد مقابله خطرناکترین دو ابر قدرت جهان مدرن ارائه داد. طبق روایت رسمی، اتحاد جماهیر شوروی در مقابل صرف نظر کردن آمریکا از پروژه اشغال کوبا، با خروج موشکهای خود از این جزیره موافقت کرد. اما در واقعیت بحران زمانی حل شد که برادر رئیس جمهور، رابرت کندی جهت انجام ماموریتی نزد سفیر شوروی آناتولی دوبرونین فرستاده شد تا معامله ای مافوق سری را به وی پیشنهاد دهد : خروج موشکهای آمریکایی از ترکیه در مقابل خروج موشکهای روسی از کوبا.
خروشچف که بدنبال کسب یک تأیید کتبی از این توافق بود، طی نامه‌ای به کندی اظهار داشت : « من موظفم به شما بگویم که حساسیت مسئله انهدام موشکهای آمریکایی مستقر در ترکیه را درک می کنم »، « من پیچیدگی این موضوع را در نظر می‌گیرم و به شما حق میدهم که تمایلی به علنی کردن آن ندارید». در ملاقات دوم یعنی دو روز بعد در ۲۹ اکتبر ، دوبرینین این نامه را به وزیر دادگستری، رابرت کندی تحویل داد. ولی او بجای ارائه نامه به رئیس جمهور و بدون بر جا گذاشتن اثری کتبی، با این استدلال نامه را به سفیر شوروی پس داد : «ایالات متحده به تعهد خود پایبند است حتی اگر آن شفاهی باشد».
بنا بر گزارش دوبرونین به کرملین، رابرت کندی چنین گفته بود:« برای مثال من حاضر نیستم ریسک درگیر شدن در انتقال چنین نامه‌ای رابپذیرم زیرا کسی چه می‌داند کی و کجا این‌گونه نامه‌ها ناگهان مطرح یا چاپ می شوند. وجود چنین سندی میتواند ضرر جبران ناپذیری به آینده حرفه سیاسی من وارد کند لذا خواهشمندم که نامه را پس بگیرید ». و بدین ترتیب ماجرای حماسی و طولانی اختفای مذاکره بر سر حل بحران موشکی آغاز گردید و کره زمین را از یک جنگ هسته ای در امان نگه داشت.
درسهای یکی از بغرنج ترین مقاطع جنگ سرد و بهمراه آن تاریخ، دستکاری شد.رئیس جمهور کندی مصمم بود که راز معامله موشک های ترک در قبال موشک های کوبایی مخفی باقی بماند. این امر هم برای حفظ کنترل روی ناتو که ترکیه عضو آن بود و هم برای حفظ آبروی شخصی خودش، همانند برادرش، اهمیت داشت زیرا در صورت افشای مذاکرات با مسکو، او از این ماجرا سر بلند بیرون نمی آمد.رئیس جمهور آمریکا برای اطمینان خاطر حد اکثری از مخفی ماندن این راز به روسای جمهور قبل از خود(دوایت آیزنهاور، هاری ترومن و هربرت هوور ) دروغ گفت، رسانه‌ها را به اشتباه انداخت و تبلیغی در جهت بی‌اعتبار کردن آدلی استونسون،سفیر آمریکا در سازمان ملل، اولین و شاید تنها مشاوری که گزینه خروج همزمان موشک ها را به وی پیشنهاد کرده بود، به راه انداخت زیرا دهان وی باید کاملاً بسته می شد. پس از ترور جان اف کندی، حلقه کوچکی از مشاوران قدیمی برای احترام به خواسته او این راز را فاش نکردند و این دیوار سکوت قریب ربع قرن پا بر جا ماند.
فقط چند ساعت بعد از اعلام خروشچف در رادیو در مورد اضمحلال و خروج موشکها، رئیس جمهور کندی نیز روایت خود را برای خروج از بحران به اطلاع عموم رسانید. سامانه شنود کاخ سفیدمکالمات تلفنی که کندی با سه تن از اسلاف خود، دوایت آیزنهاور، هاری ترومن و هربرت هوور که در آنزمان در قید حیات بودند را ضبط کرده بود. بنا بر گزارش تاریخ دان شلدون استرن (۱) که گزارشی از بحران موشکی تهیه کرده بود کندی به آیزنهاور در مورد موشک های ترکیه گفته بود : « ما نمی توانستیم چنین توافقی را بپذیریم».او همان دروغ را به ترومن گفت و قسم خورد که درخواست علنی خروشچف در مورد موشکهای ژوپیتر مستقر در ترکیه را رد کرد و در نهایت کرملین مجبور به پذیرفتن پیشنهاد اولیه واشنگتن شد ( عدم اشغال کوبا).کندی به هوور هم گزارش کذبی داد که شوروی‌ها در مورد پیشنهاد عدم مداخله در کوبا موضع منطقی تری اتخاذ کردند.
روز بعد رئیس جمهور کندی گفتگویی با برادرش در مورد نامه غیر منتظره خروشچف درباره خروج همزمان موشکها داشت و تصمیم گرفت هیچ اثر کتبی از این توافق باقی نماند. در گزارش فوق سری رئیس جمهور کندی در مورد جوابی که رابرت کندی به دوبرونین سفیر اتحاد شوروی داده بود چنین ذکر شد : « رئیس جمهور کندی و من معتقد بودیم که در حال حاضر انجام مکاتبات در مورد مذاکرات جاری ضرورتی ندارد». جان اف کندی در تکاپوی پخش روایتی در بین رسانه‌ها بود تا وی را از انجام هر معامله مخفی با طرف مقابل، مبرا نگه دارد.او به دوست نزدیکش چارلز بارتلت که فرستاده مخفی نزد روس ها بود چراغ سبز تهیه گزارش دوران بحران و «روند داخلی» پروسه تصمیم گیری ها که منجر به حل آن شد را داد.نسخه دیگر گزارش همراه با امضا مشترک کندی و دوست و محرم وی بنام استوارت آلسوپ در تاریخ ۸ دسامبر ۱۹۶۲ در روزنامه The Saturday Evening post چاپ و در سراسر واشنگتن پخش شد.
مقاله بارتلت و آلسوپ با عنوان « در دوران بحران» که روایت مجاز حل معجزه آسای بحران موشکی بود تو گویی در سنگ مرمر حک شد . آن مقاله با نقل قولی از وزیر امور خارجه، دین راسک آغاز شد : « ما در مقابل یکدیگر بودیم و طرف مقابل فقط پلک زد» . جمله ای که نماد خونسردی ریاست جمهوری بود و خود به یک ضرب‌المثل تبدیل شد ،کنایه از نجات جهان از یک جنگ هسته ای آخرالزمانی در واپسین لحظه ها . کندی با تهدید اشغال کوبا، قطعاً برنده اصلی این زور آزمایی با شوروی‌ها بود. نیکیتا خروشچف « پلک زد» و موشکها را خارج کرد و آمریکا به یک پیروزی اساسی در جنگ سرد نائل آمد. نویسندگان مقاله تأکید داشتند که کلمات انتخابی دین راسک لحظات بزرگی از تاریخ آمریکا را رقم زد.
اما این مقاله سفارشی حاوی حملاتی نیز به سفیر آمریکا در سازمان ملل آدلی استیونسون بود و او را در مقابل حریف شوروی « ضعیف» و کسی که بطور سیستماتیک مذاکرات را به عملیات نظامی ترجیح میداد توصیف کرد. انتقاد ها تا بدانجا پیش رفت که وی منتسب به « مونیخی»* شد. آلسوپ و بارتلت با تکیه به یک منبع رسمی تأیید کردند که « آدلی خواستار تاخت زدن پایگاه های روسی در مقابل پایگاه های آمریکایی بود». حتی قبل از انتشار مقاله، روزنامه نگاران The Saturday Evening postبسرعت این موضوع را با یک اطلاعیه مطبوعاتی با عنوان « نقش پر حاشیه و فاش نشده آدلی استیونسون در اوج بحران» پخش کردند.
این فریبکاری نسبت به یک همکار صادق، طوفانی به پا کرد که قطعاً از نظر رئیس جمهور پوشیده نماند. منشی مخصوص رئیس جمهور آرتور اشلزینگر پسر در خاطرات خود چنین می‌نویسد : در تاریخ اول دسامبر به دفتر بیضی رئیس جمهور احضار شد و جان اف کندی وی را از وجود مقاله‌ای در باره استیونسون مطلع کرد که در آن او به پشتیبانی از یک مونیخ کارائیبی متهم شده است. رئیس جمهور تأکید کرد با توجه به دوستی اش با بارتلت : « همه فکر خواهند کرد که این مقاله از ناحیه کاخ سفید است» ، و گفت « به آدلی بگویید من هیچ‌گاه با چارلی یا روزنامه‌نگار دیگری در مورد بحران کوبا صحبت نکردم و این مقاله نقطه نظر من نیست». در واقعیت مسلم است که کندی در حین انشاء مقاله با بارتلت صحبت کرده است و او هم وفادار به کندی، نقطه نظر یا هدف سیاسی وی را منعکس کرده است. کندی خود انتشار این مقاله و ساز و کار مطبوعاتی علیه استیونسون را با نیت جدا کردن کاخ سفید از روش حل این بحران سازماندهی کرد. همان‌طور که تاریخ دان گِرک هِرکن متذکر شد : « در‌واقع منبع رسمی خود جان اف کندی بود» (۲). گرک هِرکن با اتکا به مصاحبه‌هایی که با افراد مختلف خانواده استوارت آلسوپ و مکاتبات بین آلسوپ و مدیر روزنامهThe Saturday Evening post، کلی بِلر که برای اولین بار – ۶۰ سال پس از بحران- یطور کامل توسط آرشیو امنیت ملی آمریکا چاپ شد اذعان داشت : « رئیس جمهور خود کلمه «مونیخ» را در حاشیه نویسی طرح اولیه با ماژیک برجسته کرد.»
چهار ماه پس از ترور رئیس جمهور در دالاس، زمانی که سر دبیر روزنامه، آلسوپ را مجبور به نگارش اقرارنامه ای اختصاصی کرد که توضیح دهد که ریاست جمهوری درمقاله ای که حیثیت سفیر ایالات متحده را در سازمان ملل خدشه دار کرد نقش داشته است، او نوشت:« نقش کندی باید فوق محرمانه باقی بماند.این پیام و باقی قضایا، خود، موجب نابودی وی می شود».به گفته آلسوپ دستنوشته ای که حواشی آن بدست شخص رئیس جمهور کندی نوشته شده بود در سال ۱۹۶۲ معدوم شد. آلسوپ می‌نویسد من سند را از طریق چارلی به عنوان کادوی نوئل برای کندی فرستادم. مدتهای مدیدی است که آن به خاکستر تبدیل شده است . البته می‌توانست پانوشت جالبی برای تاریخ شود.
سالها پس از ترور کندی، مشاوران عالیرتبه او علی‌رغم اطلاع از توافق با مسکو، اسطوره مقدس بحران موشکی را حفظ کردند. خاطرات برشته تحریر در آمده همکاران سابق رئیس جمهورمانند تئودور سورنس، با دقت کامل از اشاره به این معامله حذر کرده است. رابرت کندی ( برادر رئیس جمهور) هم قطعاً در دفتر خاطرات روزانه‌اش جزییات ملاقات ۲۷ اکتبر ۱۹۶۲ با دوبرونین را درج کرده بود ولی وقتی پس از مرگش در سال ۱۹۶۹ این خاطرات تحت عنوان « ۱۳ روز» چاپ شد اشاره ای به آن بخش حساس نشده بود. بیست سال بعد طی کنفرانسی در مسکو در باره بحران موشکی، سورنس پذیرفت که تمام ارجاعات به معامله کوبا-ترکیه گزارش را بریده بود : « من ناشر خاطرات رابرت کندی بودم و در آن به دقت توضیح میداد که ترکیه هم بخشی از توافق بود.در آنزمان این اطلاعات حتی برای طرف آمریکایی محرمانه بود در نتیجه من به ابتکار عمل خودم آنرا حذف کردم».
مشاور سابق امنیت ملی مک جرج بوندی که درِ جعبه اسرار را باز کرد(۲) در کتاب خوددر سال ۱۹۸۸ تصدیق کرد که « خبر درز پیدا نکرده بود» ، « تا آنجایی که من خبر دارم هیچیک از ما اتفاقی را که افتاده بود فاش نکردیم و در تمام گرد همایی ها وجود هر گونه توافقی را نفی کردیم.»
تنها از اواخر سال ۱۹۸۰ روایت واقعی توافق در مورد بحران موشکی بر ملا شد. در ۱۹۸۷ کتابخانه ریاست جمهوری جان اف کندی نوار صحبتهای بین رئیس جمهور و مشاورانش را پیاده و چاپ کرد . نوار های ضبط شده بروشنی نشان میداد که کندی با انجام یک معامله که مانع از بروز یک جهنم هسته ای میشد موافق بود. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی وزیر امور خارجه روسی موافقت کرد که آرشیو های کلیدی در مورد پیام‌های دوبرونین به کرملین و گزارش‌های وی از مذاکرات با رابرت کندی را به اشتراک بگذارد. در عین حال به مناسبت سی امین و چهلمین سالگرد بحران موشکی، سلسله کنفرانس های بین‌المللی در هاوانا بین مشاورین پیشین کندی که هنوز در قید حیات بودند و مسئولین نظامی شوروی سابق و فیدل کاسترو،، موجب روشنگری تازه‌ای در مورد منشاء و بخصوص خاتمه این رویارویی شد.
امروز از ارزش این اشراف تاریخی کاسته نشده است در شرایطی که ولادیمیر پوتین با توسل به سلاح اتمی در جنگ علیه اوکراین بحران جدیدی می آفریند. هیچ کس نمی تواند بگوید که درس های گذشته تا چه اندازه در مورد وضعیت کنونی صدق می کند. اما نیکیتا خروشچف در نامه ۲۸ اکتبر ۱۹۶۲ خطاب به رئیس جمهور کندی هشداری پیشگویانه در مورد جهانی می دهد که در چنگ سلاحهای اتمی است :« جناب رئیس جمهور، بحرانی که ما از آن عبور کردیم احتمال دارد تکرار شود. این بیانگر این مطلب است که ما باید مسأله تکثر سلاح اتمی را حل کنیم. ما نمی‌توانیم حل آنرا به تعویق بیندازیم زیرا تداوم این موقعیت شرایطی بس پر خطر و نا مطمئن را بوجود می آورد.
* مونیخ اشاره به توافقنامه مونیخ بین آلمان نازی و انگلستان، فرانسه و ایتالیا است.
۱- Sheldon Stern, Averting "The Final Failure" : John F. Kennedy and the Secret Cuban Missile Crisis Meetings, Stanford University Press, Redwood City, 2003
۲- Gregg Herken, The Georgetown Set : Friends and Rivals in Cold War Washington, Vintage Books, New York 2015 ۳-
,McGeorge Bundy, Danger and Survival: Choices About the Bomb in the First Fifty Years, Random House, New York, 1988.
Peter Kornbluh
روزنامه‌نگار* و نویسنده مشترک کتاب : Back channel to Cuba The hidden history of negotiation between Washington and Havana بهمراه ویلیام گراند نسخه انگلیسی این مقاله در هفته نامه The Nation مورخ 28 اکتبر 2022 تحت عنوان The cuban missile crisis cover up موجود می‌باشد
https://ir.mondediplo.com/2023/01/article4301.html
نویسنده Peter Kornbluh برگردان رويا شريفيان