دونالد ترامپ روز دوشنبه طرح ۲۰ مادهای خود برای پایان دادن به جنگ در غزه را رونمایی کرد و آنرا بهعنوان «پیشنهاد تاریخی» خواند. اما آنچه پشت دوربینها رخ داده، نشان میدهد این سند نه نتیجهٔ یک توافق یکپارچه بین واشنگتن و شرکای عرب، که ...
محصول یک روند چانهزنی فشرده و تغییرات واردشده توسط نخستوزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، است — و همین موضوع خشم برخی کشورهای عربی را برانگیخته است.
در گزارش Axios منابع نزدیک به مذاکرات میگویند: نتانیاهو نقش فعالی در بازنویسی متن داشت. او توانست بندها و زمانبندیهایی را تغییر دهد که خروج نیروهای اسرائیلی از غزه را مشروط به پیشرفتِ روند خلع سلاح حماس و همچنین واگذاری اختیارهای مهم به اسرائیل میکرد. اما این اصلاحات خشم مقامات عرب را برانگیخت. مقامهای سعودی، مصری، اردنی و ترکیهای از تغییرات ابراز نارضایتی کردند و قطر بهویژه خواستار توقف انتشار متنِ کاملِ طرح تا زمان حلوفصل اختلافها شد — درخواستی که کاخ سفید نپذیرفت.
مطابق آنچه منابع میگویند، مهمترین تغییرات عبارتاند از:خروج مرحلهای و مشروط نیروهای اسرائیلی: خروج نیروها دیگر خودبهخود و زمانبندیشده نیست؛ بلکه به پیشرفت فرایند خلع سلاح حماس و صدور نظر اسرائیل دربارهٔ این پیشرفت گره خورده است. حتی پس از اجرای سه دورهٔ خروج، نیروهای اسرائیلی میتوانند در «حدّ امنیتی» داخل غزه باقی بمانند تا «تهدیدات تروریستی» احتمالی کاملاً از بین برود — بندی که میتواند عملاً به ماندگاری بلندمدت حضور نظامی اسرائیل بینجامد.
نقش ناظر و واگذاری اختیارات به «هیئت بینالمللی»: طرح، ادارهٔ غزه در دورهٔ انتقالی را به هیأتی بینالمللی میسپارد که قرار است نظارت و بازسازی را رهبری کند؛ تغییری که موضعِ دولتهای عربی و فلسطینی را حساس میکند، بهخصوص اگر اعضای هیئت از بازیگران غیرفلسطینی و با گرایشهای غربی یا تجاری باشند.
اختیارات بازبینی و حق وتوی اسرائیل در سازوکارهای امنیتی و اجرایی که باعث نگران شدن همپیمانان منطقهای شده است.
در عین حال، منابع عربی به Axios گفتهاند که متن جدید هنوز نُقطههایی برای منافع فلسطینیان در خود دارد: از جمله حذفِ رسمیِ «اخراج اجباری» (forced displacement) و اعلامیهای نسبت به عدم الحاق دائمِ غزه و همچنین تعهدی ظاهری به «مسیر قابل اتکا» برای تحقق خودگردانی یا دولت فلسطینی زمانی که شرایط مهیا شود. همچنین وعدهٔ کمک انسانی فزاینده و تبادلِ اسرا/مجموعاً بازپسگیری گروگانها (۷۲ ساعت پس از پذیرش توافق بهصورت علنی) در متن دیده میشود.
دیپلماسیِ پنهان: چه کسانی پشتِ پردهاند؟
Axios بهطور مشخص از جلسهٔ طولانیِ نمایندهٔ کاخ سفید، استیو ویتکُف، و جارد کوشنر با نتانیاهو و رون درمر نام برد که در آن تغییرات عمدهای وارد شد. همزمان، حاکمیتِ قطر مسئولِ ارائهٔ متن به رهبران حماس در دوحه شد؛ اقدامی که نشان میدهد روندی موازی و دوگانه در جریان بوده است: نمایش عمومیِ وحدتِ واشنگتن-تلآویو و دیدارهای محرمانه برای تنظیمِ محتوا از سوی طرفهای مختلف.
آکسیوس مینویسد: برخلاف بیانیههای عمومیِ ترامپ که وضعیت را «همگرا» توصیف میکرد، واقعیت میدانی نشان میدهد هنوز کارِ سیاسی بزرگی باید انجام شود تا کشورهای عربیِ شریک، جنبشهای فلسطینی و بازیگران منطقهای با متنی که اکنون نسخهٔ نهایی آن خوانده میشود، کنار بیایند.
واکنشها و خوانشها
واشنگتن و تلآویو: در ظاهر هر دو طرفِ کاخ سفید و دفتر نخستوزیر، از طرح حمایت نشان دادهاند. ترامپ در اظهارات خود تاکید کرده اگر حماس نپذیرد، «اسرائیل خواهد توانست کارِ لازم را انجام دهد» و آمریکا از اقدامات بعدی اسرائیل «حمایت کامل» خواهد کرد.
کشورهای عربی و ترکیه: خشمِ اولیه بابت تغییراتِ نتانیاهو گزارش شده؛ برخی دیپلماتها از فشار برای بازنگری یا مذاکرهٔ ثانویه خبر دادهاند. قطر، میانجیِ سنتی با قابلیت ارتباط با حماس، تلاش کرد تا پیش از انتشار طرح، اختلافات را حل کند که با مخالفت آمریکا روبهرو شد.
فلسطینیان: محمود عباس (سازمانِ خودگردانی فلسطین) در بیانیهای تلاش کرد موضعی کمابیش مثبت اتخاذ کند و از تلاشِ ترامپ برای پایان جنگ استقبال نشان دهد، اما گروههای مقاومت از جمله حماس و متحدانش طرح را «یکجانبه» و «به نفع اسرائیل» خواندهاند و هنوز از پذیرش آن خودداری کرده یا اعلام کردهاند متن را «در حسن نیت» بررسی خواهند کرد.
برخی میگویند تغییراتِ نتانیاهو در متن، خواستههای امنیتی تلآویو را تأمین میکند، اما به بهای مشروعیت منطقهای و تضعیفِ شانس دستیابی به توافقی پایدار.
خطوط خطر و سناریوهای پیشرو
پذیرش حماس — اگر حماس تحت فشارِ میانجیها (قطر، مصر، ترکیه و کشورهای عربی) یا بهخاطر وضعیت میدانیِ تضعیفشدهاش طرح را بپذیرد، اجرای توافق تازه آغازِ یک روند پیچیده خواهد بود: تبادل کامل گروگانها ظرف ۷۲ ساعت، آغاز خروج مرحلهای نیروهای اسرائیل و استقرار هیئت بینالمللی برای بازسازی. اما حتی در این سناریو، بندهای مربوط به نگهداشتن نیروها در «حوزههای امنیتی» میتواند مناقشات و مقاومت بومی ایجاد کند.
رد یا تأخیر حماس — ترامپ بهصراحت هشدار داده در صورت رد، آمریکا اجازهٔ «اقدامات کاملتر» به اسرائیل خواهد داد؛ امری که میتواند به تشدید عملیات نظامی و کشتارهای انسانی در غزه منجر شود.
چانهزنیِ منطقهای ادامهدار — کشورهای عربی ممکن است پس از انتشار متن رسمی، فشار دیپلماتیک را برای اصلاح برخی بندها ادامه دهند یا خواستار تضمینهایی شوند؛ این به معنای مذاکرات فشرده دیگری است که میتواند هر توافق احتمالی را کند یا پیچیده کند.
اکسیوس مینویسد: طرح ترامپ گرچه بهسرعت رسانهای و با حمایتِ علنیِ تعدادی از رهبران منطقهای اعلام شد، اما همانقدر که «نقطهٔ عطف» خوانده شده، آغازِ یک دور دیگر از رقابتهای دیپلماتیک و فشارهای منطقهای است. نقش نتانیاهو در بازنویسیِ متن، تردیدها و خشم برخی متحدان عرب و فقدان مشارکت مستقیمِ حماس در نگارشِ پیشنویس، همه نشان میدهند که حصول یک توافق پایدار و فراگیر هنوز دور از دسترس است — بهویژه در صورت ادامهٔ اختلافات بر سرِ حضور نظامی اسرائیل و سازوکارهای کنترلی هیئتِ بینالمللی.
نکتهٔ پایانی این که: برای به نتیجه رسیدن، طرح نیازمندِ پذیرشِ حماس، تضمینهای منطقهای و بینالمللی، و تضمینهایی برای حقوق انسانی و بازسازی واقعیِ غزه خواهد بود — مجموعهای از شروطی که تحققِ همهٔ آنها در زمانِ کوتاهِ پیشِ رو، بهسختی قابل پیشبینی است.
