روز جهانی زنان یک روز بزرگداشت جهانی است که هر ساله در ۸ مارس برای بزرگداشت دستاوردهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و اقتصادی زنان جشن گرفته می‌شود.[۳] این روز همچنین یک نقطه کانونی در جنبش حقوق زنان است تا توجهات را به موضوعاتی مانند برابری جنسیتی، حقوق باروری و خشونت و سوء استفاده علیه زنان جلب کند.[۴]جنبش جهانی حق رای زنان که در نیوزلند آغاز شده بود، از جنبش‌های کارگری در آمریکای شمالی و اروپا در اوایل قرن بیستم سرچشمه گرفته‌است.[۵][۶][۷] ظاهراً نخستین بار «روز زن» توسط حزب سوسیالیست آمریکا در شهر نیویورک در روز ۲۸ فوریه ۱۹۰۹ سازماندهی شد.
این کار الهام‌بخش نمایندگان آلمانی در کنفرانس بین‌المللی زنان سوسیالیست در سال ۱۹۱۰ بود تا پیشنهاد تخصیص «روز ویژه زنان» برای هر سال را بدهند، هرچند که آنها تاریخ مشخص برای این روز انتخاب نکردند.[۸] سال بعد اولین راهپیمایی و بزرگداشت روز جهانی زنان در سراسر اروپا برگزار شد. پس از اینکه زنان در سال ۱۹۱۷ در روسیه شوروی حق رأی به دست آوردند (آغاز انقلاب فوریه)، روز ۸ مارس به عنوان تعطیلات ملی شناخته شد.[۹] متعاقباً آن تاریخ توسط جنبش سوسیالیستی و کشورهای کمونیستی جشن گرفته شد. این روز تا زمان تصویب توسط جنبش جهانی فمینیستی در اواخر دهه ۱۹۶۰ با جنبش‌ها و دولت‌های چپ افراطی در پیوند انگاشته می‌شد. روز جهانی زنان پس از تصویب آن توسط سازمان ملل در سال ۱۹۷۷ به یک جریان اصلی جهانی تبدیل شد.
این روز در ابتدا به‌عنوانِ یک رویدادِ سیاسیِ سوسیالیستی در میانِ احزاب سوسیالیستِ آمریکا، آلمان و اروپای شرقی آغاز شد، اما بعد از مدتی در فرهنگ بسیاری از کشورها آمیخته شد.[۱۰][۱۱] روز بین‌المللی زنان در برخی از مناطق، رنگ و بوی سیاسی خود را از دست داده و تبدیل به مناسبتی برای مردان شده تا عشقِ خود را به زنان نشان دهند و آمیزه‌ای از روز مادر و روز ولنتاین شده‌است. با این حال در مناطقی دیگر، اصل سیاسی و زمینهٔ حقوق بشری که توسط سازمان ملل متحد تعیین شده، اجرا می‌شود و آگاهیِ سیاسی و اجتماعی از مبارزاتِ زنان در سراسر جهان به ارمغان می‌آورد. سازمان ملل هم از سال ۱۹۷۷ این روز را به‌عنوانِ «روز حقوق زنان و صلح بین‌المللی» به‌رسمیت می‌شناسد.
نخستین بزرگداشت روز زنان، در سال ۱۹۰۹ به عنوان یک رویداد سیاسی سوسیالیستی برگزار شد. این مراسم حاصل آمیختگی فرهنگ چندین کشور و در درجهٔ اول کشورهای اروپایی به ویژه بلوک شرق بود.[۱۲] این روز در سال ۱۹۱۷ در اتحاد جماهیر شوروی یک مناسبت ملی اعلام شد و به دیگر کشورهای همسایه نیز سرایت یافت. در حال حاضر در بسیاری از کشورها این روز جشن گرفته می‌شود.
روز جهانی زنان به شکل‌های گوناگون در سراسر جهان گرامی داشته می‌شود. در چندین کشور این روز تعطیل رسمی است و در کشورهای دیگر به صورت بزرگداشت‌های اجتماعی برگزار می‌شود.[۱۳] دیده‌بان سازمان ملل این روز را در رابطه با موضوعات و کارزارها خاص در حقوق زنان می‌شناسد.[۱۴] گیاه حساس (یا حساسه یا درخت گل ابریشم)، نمادی از جشن روز زنان در کشورهای ایتالیا و روسیه است.[۱۵] همچنین گل میموزا یکی از نمادهای این روز است.
پیشینه
ریشه‌ها
نخستین مراسم روز زن در ۲۸ فوریهٔ سال ۱۹۰۹ در نیویورک آمریکا برگزار شد. این مراسم توسط حزب سوسیالیست آمریکا، برای یادبود اعتصاب «اتحادیه جهانی زنان کارگر صنایع پوشاک» در سال ۱۹۰۸ سازمان یافت.[۱۶] با وجود ادعاهای بعدی، اعتصاب خاصی در ۸ مارس اتفاق نیفتاده بود.[۱۷]
در اوت ۱۹۱۰، یک کنفرانس بین‌المللی زنان سوسیالیست پیش از نشست عمومی انترناسیونال دوم سوسیالیست در کپنهاگ، دانمارک تشکیل شد.[۱۸] نمایندگان آلمانی، کلارا زتکین، کیته دانکر، پائولا تید و دیگران با الهام از سوسیالیست‌های آمریکایی، پیشنهاد کردند که یک «روز زن» سالانه پایه‌گذاری شود. آنها تاریخ مشخصی برای این روز مشخص نکردند.[۱۹][۲۰][۲۱] ۱۰۰ نماینده، به نمایندگی از ۱۷ کشور، با این ایده به عنوان راهبردی برای ارتقای حقوق برابر، از جمله حق رای زنان، موافقت کردند.[۲۲]
سال بعد، در ۱۹ مارس ۱۹۱۱، نخستین روز جهانی زنان در بزرگداشت زنانگی توسط بیش از یک میلیون نفر در اتریش، دانمارک، آلمان و سوئیس برگزار شد.[۲۳] تنها در اتریش و مجارستان، ۳۰۰ تظاهرات برگزار شد،[۲۴] در سرتاسر اروپا، زنان خواستار حق رای و تصدی مناصب دولتی بودند و به تبعیض جنسیتی شغلی اعتراض کردند.[۲۵]
روز جهانی زنان در ابتدا تاریخ مشخصی نداشت، اگرچه معمولاً در اواخر فوریه یا اوایل مارس جشن گرفته می‌شد. آمریکایی‌ها به برگزاری «روز ملی زنان» در آخرین یکشنبه ماه فوریه ادامه دادند، در حالی که روسیه روز جهانی زنان را برای نخستین بار در سال ۱۹۱۳، در آخرین شنبه فوریه (بر اساس تقویم جولیانی، که در تقویم میلادی، تاریخ ۸ مارس بود) برگزار می‌کرد.[۲۶] در سال ۱۹۱۴، روز جهانی زنان در ۸ مارس برای اولین بار در آلمان برگزار شد.[۲۶] مانند دیگر نقاط جهان، زنان آلمانی به دنبال حق رای زنان بودند که تا سال ۱۹۱۸ موفق به برخورداری از آن نشدند.[۲۶][۲۷] همزمان، راهپیمایی در لندن در حمایت از حق رای زنان برگزار شد که طی آن سیلویا پانکهورست در مقابل ایستگاه چارینگ کراس در راه سخنرانی در میدان ترافالگار دستگیر شد.[۲۸]
روز جهانی زنان در اتحاد جماهیر شوروی و سایر کشورهای کمونیستی
.jpg?uselang=fa)
در ۸ مارس ۱۹۱۷(۲۳ فوریه ۱۹۱۷، بر اساس تقویم ژولیانی)، در پتروگراد، زنان کارگر بافنده تظاهراتی را آغاز کردند که در نهایت تمام شهر را فرا گرفت. این زنان خواستار «نان و صلح»، پایان دادن به جنگ جهانی اول، کمبود مواد غذایی و پایان تزاریسم بودند.[۲۹] این حرکت آغاز انقلاب فوریه بود که در کنار انقلاب اکتبر، انقلاب دوم روسیه را تشکیل می‌داد.[۳۰][۳۱] رهبر انقلاب لئون تروتسکی نوشت: «۲۳ فوریه (۸ مارس) روز جهانی زنان بود و جلسات و اقداماتی پیش‌بینی شده بود. اما ما تصور نمی‌کردیم که این «روز زن» باشد که انقلاب را آغاز می‌کند. اقدامات انقلابی اما بدون تاریخ پیش‌بینی شده بود. اما صبح، علی‌رغم دستورهای مخالف، کارگران نساجی کار خود را در چندین کارخانه رها کردند و نمایندگانی را برای درخواست حمایت از اعتصاب فرستادند… که منجر به اعتصاب گسترده شد… همه به خیابان[۲۹] رفتند.[۲۹] هفت روز بعد، تزار نیکلاس دوم استعفا داد و دولت موقت به زنان حق رای داد.[۳۲]
در سال ۱۹۱۷، پس از انقلاب اکتبر، بلشویک‌ها، الکساندرا کولونتای و ولادیمیر لنین، روز جهانی زنان را در اتحاد جماهیر شوروی تعطیل رسمی کردند.[۳۳] در ۸ مه ۱۹۶۵، هیئت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی ، روز جهانی زنان را به عنوان یک روز غیر کاری در اتحاد جماهیر شوروی تعطیل کردند[۳۳]
پس از پذیرش رسمی آن در روسیه شوروی، روز جهانی زنان عمدتاً در کشورهای کمونیستی و توسط جنبش کمونیستی در سراسر جهان جشن گرفته شد.[۳۴] چینی‌ها این تعطیلات را در سال ۱۹۲۲ آغاز کردند،[۳۴] و این روز خیلی زودی در طیف سیاسی مورد توجه قرار گرفت: در سال ۱۹۲۷، گوانگژو شاهد راهپیمایی ۲۵۰۰۰ زن و حامیان مرد این جنبش، از جمله نمایندگان کومینتانگ، YWCA، و سازمان‌های کارگری بود.[۳۵] پس از پایه‌گذاری جمهوری خلق چین در ۱ اکتبر ۱۹۴۹، شورای دولتی در ۲۳ دسامبر اعلام کرد که ۸ مارس تعطیل رسمی خواهد بود و به زنان نیم روز مرخصی داده می‌شود.[۳۶]
تصویب توسط سازمان ملل
.jpg?uselang=fa)
روز جهانی زنان تقریباً تا سال ۱۹۶۷ که توسط فمینیست‌های موج دوم پذیرفته شد، عمدتاً یک تعطیلات کمونیستی باقی ماند.[۳۷] این روز مجدداً به عنوان روز کنشگری مطرح شد و گاهی در اروپا به عنوان «روز جهانی مبارزه زنان» شناخته می‌شود. در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، چپ‌ها و سازمان‌های کارگری به گروه‌های زنان پیوستند و خواستار دستمزد برابر، فرصت‌های اقتصادی برابر، حقوق قانونی برابر، حقوق باروری، مراقبت از کودکان و جلوگیری از خشونت علیه زنان شدند.[۳۸][۳۹]
.jpg?uselang=fa)
سازمان ملل در سال ۱۹۷۵ جشن روز جهانی زنان را آغاز کرد که به عنوان سال جهانی زن اعلام شده بود. در سال ۱۹۷۷، مجمع عمومی سازمان ملل متحد از کشورهای عضو دعوت کرد تا ۸ مارس را به عنوان تعطیلی رسمی سازمان ملل برای حقوق زنان و صلح جهانی اعلام کنند.[۴۰] از آن زمان به بعد این روز هرساله توسط سازمان ملل متحد و بسیاری از کشورهای جهان گرامی داشته می‌شود و هر سال بر موضوع یا موضوع خاصی در زمینه حقوق زنان تمرکز دارد.
زمانی که پلیس ایران در ۴ مارس ۲۰۰۷، زمانی که صدها مرد و زن در حال برنامه‌ریزی برای تجمع روز جهانی زنان بودند مورد ضرب و شتم قرار داد و باعث خشونت در تهران شد. (پیشتر یک راهپیمایی در سال ۲۰۰۳ در تهران برگزار شده بود)[۴۱] پلیس ده‌ها زن را دستگیر کرد و برخی پس از چند روز سلول انفرادی و بازجویی آزاد شدند.[۴۲] شادی صدر، محبوبه عباسقلی زاده و چند تن دیگر از فعالان اجتماعی در ۱۹ مارس ۲۰۰۷ با پایان دادن به اعتصاب غذای پانزده روزه آزاد شدند.[۴۳]
پذیرش توسط شرکت‌ها
در قرن بیست و یکم، روز جهانی زنان، به ویژه در غرب، جایی که توسط شرکت‌های بزرگ حمایت می‌شود و به جای اصلاحات اجتماعی، برای ترویج مفاهیم کلی و مبهم برابری استفاده می‌شود، مورد انتقاد قرار گرفت.[۴۴] تارنمای internationalwomensday.com در سال ۲۰۰۱ پایه‌گذاری شد. این تارنما موضوع سالانه و هشتگ‌هایی را تعیین می‌کند که با پروژه سازمان ملل ارتباط ندارد.[۴۵] در سال ۲۰۰۹، این تارنما توسط شرکت بازاریابی بریتانیایی آئورا ونتورز (Aurora Ventures) مدیریت می‌شد.[۴۶][۴۷] این تارنما شروع به تبلیغ هشتگ‌ها به عنوان مضامین روز کرد که در سطح بین‌المللی مورد استفاده قرار گرفتند.[۴۸] این روز با صبحانه‌های کاری و ارتباطات رسانه‌های اجتماعی که به عقیده برخی از منتقدان اجتماعی یادآور تبریک روز مادر بود، برگزار شد.[۴۴][۴۹]